Przedmiotowe traktowanie dzieci i przemoc wobec kobiet – opinia Ordo Iuris dla ONZ na temat surogacji

Adobe Stock

• Instytut Ordo Iuris przygotował opinię dla ONZ w ramach raportu tematycznego dotyczącego surogacji i jej wpływu na prawa kobiet i dzieci.

• Autorzy opinii podkreślają, że surogacja wiąże się z przemocą psychiczną, ekonomiczną i fizyczną wobec kobiet podejmujących się tej roli.

• Instytut wykazuje również, że w Polsce umowy surogacyjne są nieważne z mocy prawa.

• Eksperci Instytutu przygotowali także projekt Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka, którego celem jest wprowadzenie zakazu surogacji.

Instytut Ordo Iuris przygotował opinię dla ONZ w odpowiedzi na wezwanie Specjalnego Sprawozdawcy ds. przemocy wobec kobiet i dziewcząt dotyczące kwestii surogacji. Dokument ten stanowi wkład w raport tematyczny, który zostanie przedstawiony Zgromadzeniu Ogólnemu na jego 80. sesji w październiku 2025 r.

Eksperci Instytutu Ordo Iuris podkreślają, że surogacja, zwłaszcza w swojej komercyjnej formie, wiąże się z ryzykiem przemocy i wykorzystywania kobiet podejmujących się tej roli. Instytut wskazuje, że badania naukowe potwierdzają występowanie różnych form przemocy wobec surogatek, w tym przemocy psychologicznej, ekonomicznej i fizycznej. Analizują także obowiązujące regulacje prawne dotyczące surogacji w Polsce oraz przedstawiając rekomendacje działań na poziomie międzynarodowym.

Instytut Ordo Iuris zwraca uwagę na przemoc psychiczną, której doświadczają kobiety decydujące się na surogację. Wskazuje na badania z 2014 roku, według których surogatki często odczuwają depresję poporodową, poczucie winy i gniew po oddaniu dziecka.  Pokazują one, że szczególnie narażone na cierpienie są kobiety poddające się surogacji genetycznej, w której występuje silna więź emocjonalna z dzieckiem. Instytut odnosi się również do badań z Wielkiej Brytanii z 2012 roku, według których 15% surogatek doświadcza długoterminowych trudności emocjonalnych, takich jak smutek i żal rok po porodzie. Te badania stwierdzają, że brak wsparcia rodziny oraz ograniczony kontakt z rodzicami zamierzonymi zwiększa ryzyko traumy emocjonalnej.

Eksperci Ordo Iuris zwracają uwagę na przemoc ekonomiczną, która jest szczególnie widoczna w krajach rozwijających się, gdzie surogacja komercyjna jest legalna. Instytut wskazuje na dane z Indii z 2013 roku, według których surogatki otrzymywały wynagrodzenie w wysokości od 4 000 do 7 000 dolarów, podczas gdy agencje i kliniki zarabiały na każdym kontrakcie od 25 000 do 40 000 dolarów. Kobiety te często podejmują się surogacji z powodów ekonomicznych i podpisują umowy w językach, których nie rozumieją, co ogranicza ich możliwość negocjacji warunków.

Instytut Ordo Iuris wskazuje również na przemoc fizyczną, na którą narażone są surogatki. Eksperci podkreślają, że w Indiach przed 2015 rokiem aż 95% porodów surogatek odbywało się przez cesarskie cięcie, co było podyktowane wygodą rodziców zamierzonych, a nie względami medycznymi. Zwraca się uwagę, że takie praktyki zwiększają ryzyko powikłań, takich jak infekcje i krwotoki. Podkreśla się również zagrożenia wynikające z intensywnej stymulacji hormonalnej stosowanej w celu zwiększenia skuteczności procedury in vitro. Instytut zauważa, że w krajach o słabych regulacjach prawnych surogatki są narażone na poważne konsekwencje zdrowotne.

Eksperci Ordo Iuris analizują również sytuację prawną surogacji w Polsce i podkreślają, że ta praktyka jest zakazana. Instytut wskazuje, że zgodnie z art. 619 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, matką dziecka jest kobieta, która je urodziła, co oznacza, że umowy surogacyjne są nieważne. Podkreślają, że umowy tego typu są sprzeczne z zasadami porządku prawnego i godnością człowieka. Ordo Iuris zwraca uwagę na art. 58 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym czynność prawna sprzeczna z prawem lub mająca na celu jego obejście jest nieważna. Umowy surogacyjne naruszają zasady społecznego współżycia, ponieważ redukują dziecko do roli przedmiotu transakcji. Instytut wskazuje, że traktowanie dziecka jako towaru jest niezgodne z art. 30 i 18 Konstytucji RP, które gwarantują ochronę godności ludzkiej oraz opiekę nad macierzyństwem.

Eksperci Ordo Iuris podkreślają, że państwa, organizacje regionalne i instytucje międzynarodowe powinny podjąć zdecydowane działania na rzecz przeciwdziałania przemocy i naruszeniom praw człowieka związanym z surogacją. Instytut wskazuje, że kluczowym krokiem powinno być przyjęcie Protokołu Fakultatywnego do Konwencji o Prawach Dziecka, który jednoznacznie zakazywałby surogacji. Eksperci podkreślają, że państwa powinny ratyfikować ten protokół i wdrożyć krajowe regulacje penalizujące surogację zarówno komercyjną, jak i altruistyczną. Instytut wskazuje, że organizacje regionalne, takie jak Unia Europejska, powinny harmonizować przepisy, aby zapobiegać wykorzystywaniu luk prawnych. Podkreślają, że ONZ powinna monitorować wdrażanie protokołu i wspierać państwa w jego realizacji. Ordo Iuris zaznacza również konieczność prowadzenia kampanii edukacyjnych podkreślających ryzyko związane z surogacją oraz regularnych przeglądów wdrażania regulacji na poziomie międzynarodowym.

– W prawie międzynarodowym brak jest spójnej regulacji dotyczącej surogacji, jednak niektóre akty prawne i orzecznictwo instytucji międzynarodowych wskazują na potrzebę ochrony dobra dziecka i przeciwdziałania jego uprzedmiotowieniu. Przykładem jest Konwencja o Prawach Dziecka, która podkreśla, że dziecko nie może być traktowane jak przedmiot transakcji. Surogacja narusza tę zasadę” – zauważa Julia Książek z Centrum Prawa Międzynarodowego Ordo Iuris.