Stanowisko Centrum Nauk Społecznych i Bioetyki Instytutu na rzecz Kultury Prawej Ordo Iuris w sprawie projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025

Po zapoznaniu się z projektem rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025, Centrum Nauk Społecznych i Bioetyki Instytutu na rzecz Kultury Prawnej Ordo Iuris zgłasza następujące uwagi:

Przedstawiony przez Radę Ministrów przedmiotowy projekt nie zawiera podsumowania i odniesienia się do skuteczności realizacji Narodowego Programu Zdrowia na lata 2016-2020 (choć w uzasadnieniu wspomina o sposobie jego realizacji). Tymczasem budowanie programu na kolejne lata winno w znacznym stopniu opierać się na ewaluacji założeń i realizacji zakończonego Programu.  Brak podsumowania i głębszego odniesienia się do poprzedniej edycji Programu powoduje, że niezrozumiałe są powody zawężenia w projekcie celu strategicznego. Cel strategiczny poprzedniej edycji NPZ został sformułowany jako: wydłużenie życia w zdrowiu, poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia ludności oraz zmniejszenie nierówności społecznych w zdrowiu. Celem obecnej edycji NPZ jest zwiększenie liczby lat przeżytych w zdrowiu oraz zmniejszenie nierówności w zdrowiu. Nie wspomina się więc o wydłużeniu życia Polaków jako celu samego w sobie, ani o jakości życia. Wyjaśnienia wymaga w tym kontekście, dlaczego tak istotne z punktu widzenia społecznego wartości, nie są już uznane za priorytetowe.

Odnośnie do określonych w przedmiotowym projekcie celów operacyjnych, należy zauważyć, że na realizację celu zdrowe i aktywne starzenie się przewidziano kwotę proporcjonalnie niską (15 mln zł), w porównaniu do pozostałych celów operacyjnych – odpowiednio w kolejności ich numeracji: 40, 30, 30 i 25 mln zł. Biorąc pod uwagę strukturę demograficzną Polski i dalsze prognozy jej dynamiki oraz związane z nią obciążenie systemu ochrony zdrowia, a także przewidywany wzrost ogólnych wydatków państwa związanych z opieką nad seniorami w przyszłości, narzędzie, jakim jest  profilaktyka, powinno być lepiej dofinansowane, zwłaszcza że stanowi ono jeden ze środków najbardziej efektywnych kosztowo.

W projekcie zwraca uwagę brak uszczegółowienia działań dotyczących przeciwdziałania nierównościom w zdrowiu. Problematyka nierówności w stanie zdrowia stanowi jeden z często obecnych obszarów działań polityki zdrowotnej współczesnych państw i chociaż niektóre uwarunkowania zdrowotne są w dużej mierze przyrodzone i jako takie nie mogą być zmienione, to przy właściwie realizowanych zadaniach w tym obszarze można znacznie ograniczyć skutki takiego stanu rzeczy. Istotne jest tu jednak działanie w określonych obszarach, zwłaszcza nakierowanych na wyrównywanie szans.

Niepokój budzi brak celu z poprzedniej edycji Narodowego Programu Zdrowia, dotyczącego poprawy zdrowia prokreacyjnego (cel operacyjny 6 NPZ na lata 2016-2020). Jest to decyzja całkowicie niezrozumiała w kontekście problemów prokreacyjnych młodego pokolenia czy przede wszystkim konieczności przeciwdziałania tendencjom późnego rozpoczynania macierzyństwa – co z punktu widzenia możliwości odwrócenia tendencji starzenia i zmniejszania się populacji Polski powinno mieć znaczenie kluczowe.

Przyjęte w projekcie założenie, że zadania powinny być realizowane w sposób powiązany i interdyscyplinarny jest założeniem ze wszech miar słusznym, aby jednak mogło być realizowane w praktyce, należy pamiętać, że powinno być ono każdorazowo przekładane na język bezpośrednich aktów wykonawczych.

W omawianym dokumencie uzależnienia behawioralne potraktowane zbiorczo. Zasadnym wydaje się, wzorem poprzedniego Programu, wyodrębnienie zagrożeń wynikających z upowszechnienia pornografii, zwłaszcza w kontekście kontaktu dzieci i młodzieży z materiałami zawierającymi treści pornograficzne. Pozwoli to między innymi przeciwdziałać problemowi seksualizacji dzieci i młodzieży i przyczyni się do upowszechniania wiedzy na temat zagrożeń wynikających z tego coraz szerszego zjawiska społecznego. Wydaje się, że problem ten powinien na poziomie państwa zostać potraktowany szerzej, niż ma to miejsce w omawianym projekcie.

Do realizacji zadania poprawa bezpieczeństwa opieki zdrowotnej powinno się zaangażować także podmioty reprezentujące organizacje pacjenckie, których rola zarówno od strony aktywności społecznej, jak i stricte merytorycznej, wielość podejmowanych ważnych i potrzebnych inicjatyw, powoduje, że są one warte wpisania jako kategoria podmiotów realizatorów w projektowane działania NPZ.

W celu zdrowe i aktywne starzenie się brak zadania nakierowanego na włączanie populacji seniorów w codzienne życie lokalnego środowiska, określenia narzędzi do rozwiązywania problemów związanych ze społecznym funkcjonowaniem osób starszych, zdefiniowania środków wsparcia seniorów zarówno w wymiarze lokalnym jak i systemowym. Tymczasem jak najdłuższa aktywność zawodowa i społeczna to jedna z metod zachowania zdrowia.

W obszarze wskaźników warto uzupełnić wskaźniki dla celu operacyjnego 1: profilaktyka nadwagi i otyłości oraz celu operacyjnego 5: zdrowe i aktywne starzenie się.

Jako wskaźnik mierzący osiągnięcie założeń celu operacyjnego nr 1 wskazuje się jedynie spożycie warzyw. Wyszczególnienie spożycia pojedynczej grupy produktów nie wydaje się właściwe jako wskaźnik mogący zmierzyć zmniejszenie skali zachowań będących jednymi z przyczyn nadwagi i otyłości. Należałoby zastosować wskaźniki mogące mierzyć lub przynajmniej szacować właściwą proporcję spożycia wszystkich produktów, na poziomie jednostkowym.

Jako wskaźnik mierzący osiągnięcie założeń celu operacyjnego nr 5: zdrowie i aktywne starzenie się należałoby dodać wskaźniki szczęśliwości. Możliwe jest w tym zakresie oparcie się na istniejącej metodologii, używanej np. przez światowy indeks szczęścia – lub stworzenie doskonalszej, polskiej metodologii.